Θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα περί ΑΠΚ

Εισήγηση:

Μετανεωτερικές εθνογραφικές εμπειρίες κι ευρήματα: Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Κληρονομιάς της UNESCO (2003), κληρονομοποίηση, (ανα)νοηματοδότηση και (επαν)ανακάλυψη του λαϊκού πολιτισμού

Δρ. Ζωή Ν. Μάργαρη, Kύρια Ερευνήτρια στο Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας , ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

Η εφαρμογή της Σύμβασης για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που εισήγαγε τον Οκτώβριο του 2003 ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (περισσότερο γνωστός ως UNESCO) αποτέλεσε μία εξαιρετικά σημαντική αλλαγή για την πρόσληψη αλλά και την κατανόηση του λαϊκού πολιτισμού. Εισάγοντας προοδευτικά και καθιερώνοντας βαθμιαία συγκεκριμένες, οικουμενικές παραμέτρους για τη διαφύλαξη, την προβολή και την προστασία ποικίλων όψεών του, διαμόρφωσε ένα καινοφανές, οικουμενικό περιβάλλον που συνέτεινε στην (επαν)ανακάλυψη τους ως «ζώσα πολιτισμική κληρονομιά» της ανθρωπότητας. Υπό αυτό το πρίσμα, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη των εθνογραφικών δεδομένων καθώς αναδεικνύουν τις σύνθετες και πολυεπίπεδες διαστάσεις της (ανα)νοηματοδότησης του λαϊκού πολιτισμού και των πρακτικών κληρονομοποίησής του. Εκκινώντας από τη διαπίστωση αυτή, κι εστιάζοντας στην παραδειγματική περίπτωση των μουσικοχορευτικών φαινομένων, θα προσεγγίσουμε, βασισμένοι σε μετανεωτερικές εθνογραφικές εμπειρίες και ευρήματα, θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα που αναδύονται στην δημόσια σφαίρα υπογραμμίζοντας τις πολλαπλές κοινωνικοπολιτικές, εθνοανθρωπολογικές και οικονομικές προεκτάσεις της προαναφερθείσας Σύμβασης, η οποία εορτάζει φέτος τα είκοσι χρόνια εφαρμογής της.

Εισήγηση:

Άυλη πολιτιστική κληρονομιά: «Πρώτη», «δεύτερη» ή μήπως και πολλαπλές «υπάρξεις» της παράδοσης. 

Πάνας Καράμπαμπας, κοινωνικός ανθρωπολόγος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από την αρχική, πολύ στατική ιδέα για την «πρώτη» και «δεύτερη ύπαρξη» του χορού από τον Felix Hoerburger’s (1968: 30-1), όπως και από πιο κριτικές προσεγγίσεις που δείξανε την περιπλοκή σχέση μεταξύ τους (Nahachewsky 2001). Σε αυτή την παρουσίαση παίρνω σαν έμπνευση μια σχετικά «απαρχαιωμένη» έννοια που όμως ακόμα και σήμερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συζητήσει το πώς ο κόσμος αντιλαμβάνεται επιτελεστικά στοιχεία της παράδοσης (με επίκεντρο την μουσική και τον χορό). Μέσα από αυτό θα αναλύσω τις πολλαπλές υπάρξεις της παράδοσης και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, και την σύνθετη σχέση μεταξύ αυτών των εννοιών. Τέλος, θα δείξω πως στην καθημερινότητα αυτές οι έννοιες υπεραπλουστεύονται, ομογενοποιούνται και καταλήγουν «κενές». Έτσι, πολλές φορές, το κάθε δρών υποκείμενο δίνει μια περιστασιακή ερμηνεία κατά περίπτωση η οποία μπορεί να αλλάξει ακόμα και μέσα στην ίδια την συζήτηση. Η παρουσίαση θα κλείσει με πιθανές προτάσεις για τα παραπάνω. 

Εισήγηση:

Αναπαριστώντας και Επαναπροσδιορίζοντας την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά

Παύλος Κάβουρας, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), επικεφαλής της Έδρας UNESCO «Ανθρωπολογία της Παραδοσιακής Μουσικής: Αναπαριστώντας και Αναπροσδιορίζοντας την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά».

Η Έδρα της ΟΥΝΕΣΚΟ με τίτλο “Ανθρωπολογία της Παραδοσιακής Μουσικής: Αναπαριστώντας και Επαναπροσδιορίζοντας την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά” στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτελεί μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία που επικεντρώνεται, ανάμεσα σε πολλές άλλες σχετικές θεματικές,  στην ανάλυση και αναθεώρηση της ορολογίας σχετικά με την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά (ΑΠΚ). Στο πλαίσιο αυτό, θα αναφερθώ σύντομα  στις διαφορές μεταξύ παράδοσης και φολκλόρ, της υλικής, άυλης, και ζώσας κληρονομιάς, καθώς και τη σημασία της κοινότητας. Στη συνέχεια, θα ασχοληθώ με την ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας και τη σημασία της επίγνωσης και της συνειδητοποίησης της κληρονομιάς αντλώντας από την πολιτισμική ανθρωπολογία και την εθνομουσικολογία των παραδοσιακών κοινωνιών. Τέλος, θα προτείνω ορισμένες βελτιώσεις στην προσέγγιση της ΑΠΚ μέσω συνεργασίας με σχετικούς φορείς, με κύριο αίτημα τον σεβασμό στην παράδοση και την ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς ως ένα αδιαμεσολάβητο χρέος ανάμεσα σε εμάς και την συνειδητότητά μας. Την  άυλη, υλική, και ζώσα  συνειδητότητα ως πεμπτουσία της ανθρωπότητας.